Adadi (Jam'i)
Kabiru Yusuf Fagge (anka)
Adadi shi ne hanyar fayyace yawan abu, wato ɗaya ne ko kuma fiye da daya (jam’i) A harshen Hausa ana amfani da wasu ɗafofi don fayyace adadin abu ko kuma a ninka kalma. Wato idan ana so a nuna jam’in abu (idan ya fi ɗaya) a Hausa, akwai wasu ɗafofi da ake ƙara wa tushen kalma, ko kuma a ninka kalmar. Fagge (1992) (1993).
Jam’inta Suna
Ɗaiɗaiku Jam’i
arne arna
fansiri fansira
ma’auri ma’aura
mabaraci mabarata
maharbi maharba
mahaukaci mahaukata
majemi majema
maraƙi maraƙa
mayaƙi mayaƙa
shebur shebura
takalmi takalma
takobi takubba
teburi tebura
yaro yara
*
bango bangaye/bangwaye
baƙi baƙaƙe
fari farare
gado gadaje
gida gidaje
kara karare
kifi kifaye
kwalba kwalabe
kwali kwalaye
maza mazaje
ƙasa ƙasashe
ƙuda ƙudaje
riga rigage
shuɗi shuɗaye
wuƙa wuƙaƙe
wuri wurare
*
gona gonaki
kwana kwanaki
kunya kunyaki
tsara tsaraki
rana ranaku
tsara tsaraku
zana zanaku
alhaji alhazai
almajiri almajirai
amini aminai
azzalumi azzalumai
fasiƙi fasiƙai
kafiri kafirai
kwabo kwabbai
madubi madubai
magirbi magirbai
makulli makullai
mataki matakai
sharifi sharifai
wakili wakilai
waliyi waliyai
wanzami wanzamai
waziri wazirai
*
banza banzaye
bene benaye
boka bokaye
dogo dogaye
ganye ganyaye
gwani gwanaye
gaula gaulaye
guntu guntaye
kifi kifaye
kura kuraye
mugu mugaye
rimi rimaye
soro soraye
tandu tandaye
ɓera ɓeraye
wawa wawaye
zomo zomaye
dodo dodanni
wata watanni
fure furanni
wasa wasanni
kaka kakanni
shugaba shugabanni
baba babanni
manzo manzanni
mako makwanni
sa’a sa’anni
gardi gardawa
bature Turawa
kogo kwaggwai
biri birrai
ɗalibi ɗalibai
malami malamai
tajiri tajirai
jaki jakai
jarumi jaruma
sabulu sabulai
dami dammai
faranti farantai
labule labulai
burtali burtalai
surutu surutai
kawali kawalai
shaƙiyi shaƙiyai
waziri wazirai
waliyi waliyai
kwabo kwabbai
fasiƙi fasiƙai
sahabi sahabbai
matashi matasai
matsefi matsefai
magirbi magirbai
mataki matakai
maratayi maratayai
madubi madubai
makami makamai
mazagi mazagai
majanyi majanyai
ma’auni ma’aunai
mayafi mayafai
matoyi matoyai
mashimfiɗi mashinfiɗai
mazunguri mazungurai
makari makarai
mataji matazai
mashaƙi mashaƙai
makankari makankarai
nono nonna
goro gorra
zobe zobba
shuɗi shuɗɗa
mugu mugga
ƙato ƙatta (ƙatti)
tsoho tsoffi
reshe rassa
mummuna munana
kyakkyawa kyawawa
faffaɗa faɗaɗa
kakkaura kaurara
zazzafa zafafa
tsiro tsirrai
kwabo kwabbai
tudu tuddai
biri birrai (birai)
jaki jakkai (jakuna)
dubu dubbai
sama sammai
ƙasa ƙassai
ƙwaro ƙwari
tsako tsaki
zabo zabi
baƙo baƙi
fara fari
ɓarawo ɓarayi
ɗorawa ɗorayi
hankaka hankaki
bawa bayi
makaho makafi
tauraro taurari
zana zanaku
mara maraku
tsara tsaraku
raga ragaku
rana ranaku
kaka kakanni
dodo dodanni
fure furanni
wasa wasanni
mako makonni
kasuwa kasuwanni
sa’a sa’anni
kada kadanni
manzo manzanni
shehu shehunnai
kamfani kamfanoni
tinkiya tinkiyoyi
ƙaguwa ƙaguwoyi
igiya igiyoyi
rijiya rijiyoyi
taguwa taguwoyi
kanta kantoci
ƙofa ƙofofi
mota motoci
taga tagogi
ƙugiya ƙugiyoyi
tatsuniya tatsuniyoyi
tirela tireloli
tsabga tsabgogi
dukiya dukiyoyi
waƙa waƙoƙi
lugga luggogi
hanya hanyoyi
buta butoci
bita bitoci
tuta tutoci
bata batoci
gatari gatura
sasari sasura
al’amari lamura
haɗari haɗura
darasi darusa
wasali wasula
kabari kabura
magani maguna (magunguna)
shagali shagula
gari garuruwa
ɗari ɗaruruwa
ƙashi ƙasusuwa
buki bukukuwa
itace itatuwa
ƙirare ƙiraruwa
ƙafa ƙafafuwa
rami ramuka
layi layuka
launi launuka
tsani tsanuka
ƙauye ƙauyuka
ƙwauri ƙwauruka
rauni raunuka
kare karnuka
tsauni tsaunuka
rafi rafuka
taro taruka
kwano kwanuka
keke kekuna
tafki tafkuna
rago raguna
ƙoƙo ƙoƙuna
bante bantuna
kwando kwanduna
bargo barguna
warki warkuna
kogi koguna
riga riguna
wando wanduna
kanti kantuna
ɗaki ɗakuna
hula huluna
banki bankuna
sanda sanduna
doki dokuna
jaki jakuna
lardi larduna
randa randuna
agogo agoguna
kambu kambuna
kumbo kumbuna
ma’auri ma’aura
fata fatu
laya layu
maye mayu
takarda takardu
wasiƙa wasiƙu
shigifa shigifu
rigima rigimu
katifa katifu
kafaɗa kafaɗu
kunama kunamu
ƙorama ƙoramu
fitila fitilu
fitina fitinu
makaranta makarantu
masana’anta masana’antu
maƙabarta maƙabartu
masaƙa masaƙu
maƙera maƙera
majema majemu
marina marinu
masussuka masussukai
mazauna mazaunu (mazaunai = ɗuwawu)
maciya maciyu
makasa makasu
mashiga mashigu
mahaɗa mahaɗu
ma’ajiya ma’ajiyu
mayanka mayanka
mafita mafitu
magama magamu
mahaifa mahaifu
mazaɓa mazaɓu
magudana magudanu
maraya marayu
matata matatu
tattabara tattabaru
mafita mafitu
maraya marayu
alkyabba alkyabbu
algaita algaitu
albasa albasu
ƙasida ƙasidu
dabara dabaru
gajere gajeru
katanga katangu
jemage jemagu
labari labaru
buƙata buƙatu
shekara shekaru
makiyaya makiyayu
makwarara makwararu
magudana magudanu
matsera matseru
hannu hannuwa
kunne kunnuwa
ido/idanu idanuwa
zane zannuwa
ƙafa ƙafafuwa
abu abubuwa
aji azuzuwa
bahaushe hausawa
baduku dukawa
bagobiri gobirawa
badauri daurawa
bayarbe yarabawa
banufe nufawa
bakane kanawa
bafade fadawa
bakule kulawa
baƙauye ƙauyawa
basakkwace sakkwatawa
ba’indiye indiyawa
gurgu guragu
kunci kumatu
turke turaku
murhu murahu
murfi murafu
garma garemani
karfasa karefashi
garwa garewani
fartanya faretani
damtse damatsa
gunki gumaka
gwarzo gwaraza
kurtu kurata
kwarto kwarata
kwiɓi kwiyaɓa
ƙarfe ƙarafa
ƙirgi ƙiraga
ƙirji ƙiraza
sisi siyasa
sirdi sirada
layi layuyyuka
tsauni tsaununnuka
rami ramummuka
fata fatattaki
gida gidaddaji
gawa gawawwaki
jaka jakankuna
magani magunguna
gyara gyare-gyare
rubutu rubuce-rubuce
kuka koke-koke
fita fice-fice
tambaya tambaye-tambaye
shiga shige-shige
kame kame-kame
sata sace-sace
gurza gurje-gurje
roƙo roƙe-roƙe
taɓa taɓe-taɓe
shure shure-shure
aiki aikace-aikace
wanki wanke-wanke
aski aske-aske
kwas kwasakwasai
kure kurakurai
ajiyayye ajiyayyu
ambatacce ambatattu
asararre asararru
ashararre ashararru
aurarre aurarru
bankaɗaɗɗe bankaɗaɗɗu
bayayye bayayyu
binnanne binnannu
birkitacce birkitattu
biyayye biyayyu
bokaɗaɗɗe bokaɗaɗɗu
buƙatacce buƙatattu
busasshe busassu
buɗaɗɗe buɗaɗɗu
cafaffe cafaffu
casasshe casassu
cakuɗaɗɗe cakuɗaɗɗu
camfaffe camfaffu
cetacce cetattu
curarre curarru
cusasshe cusassu
cuɗaɗɗe cuɗaɗɗu
dafaffe dafaffu
dakakke dakakku
dakatacce dakatattu
dakusasshe dakusassu
damamme damammu
daɗaɗɗe daɗaɗɗu
dirarre dirarru
dodadde dodaddu
fafakakke fafakakku
fahimtacce fahimtattu
fantsamamme fantsamammu
fararre fararru
farkakke farkakku
fasashsshe fasashsu
fasasshe fasassu
fiƙaƙƙe fiƙaƙƙu
firgitacce firgitattu
fitsararre fitsararru
futacce futattu
gafalalle gafalallu
gajiyayye gajiyayyu
gardamamme gardamammu
gasasshe gasassu
gawurtacce gawurtattu
ginanne ginannu
gogagge gogaggu
gotacce gotattu
gudajje gudaddu
gurfananne gurfanannu
gurɗaɗɗe gurɗaɗɗu
gyararre gyararru
haguntacce haguntattu
haifaffe haifaffu
halakakke halakakku
halitacce halitattu
hamshaƙaƙƙe hamshaƙaƙƙu
hananne hanannu
haramtacce haramtattu
harbabbe harbabbu
hargitsattse hargitsattsu
harɗaɗɗe harɗaɗɗu
hatsabibabbe hatsabibabbu
haɗaɗɗe haɗaɗɗu
hujajje hujajju
jarababbe jarababbu
jefaffe jefaffu
jemamme jemammu
jerarre jerarru
jinginanne jinginannu
jiƙaƙƙe jiƙaƙƙu
jirkitacce jirkitattu
jurarre jurarru
juyayye juyayyu
kafaffe kafaffu
kamamme kamammu
karkatacce karkatattu
kasasshe kasassu
keɓaɓɓe keɓaɓɓu
kewayayye kewayayyu
killatacce killatattu
korarre korarru
la’ananne la’anannu
lafaffe lafaffu
lalatacce lalatattu
lamintacce lamintattu
lanƙwasasshe lanƙwasassu
lasasshe lasassu
lauyayye lauyayyu
laɓaɓɓe laɓaɓɓu
liƙaƙƙe liƙaƙƙu
lotsattse lotsattsu
makakke makakku
miƙaƙƙe miƙaƙƙu
mokaɗaɗɗe mokaɗaɗɗu
motsattse motsattsu
murguɗaɗɗe murguɗaɗɗu
murzajje murzazzu
musayayye musayayyu
ninkakke ninkakku
nunanne nunannu
nuƙaƙƙe nuƙaƙƙu
nutsattse nutsattsu
ƙararre ƙararru
ƙerarre ƙerarru
ƙonanne ƙonannu
ƙyamamme ƙyamammu
rantsattse rantsattsu
rarakakke rarakakku
rinanne rinannu
riɓaɓɓe riɓaɓɓu
rumamme rumammu
samamme samammu
sananne sanannu
saƙaƙƙe saƙaƙƙu
shafaffe shafaffu
sirkakke sirkakku
tafassshe tafasassu
tatacce tatattu
tatsattse tsatsattsu
tsimamme tsimammu
ɓallalle ɓallallu
ɓalɓaltacce ɓalɓaltattu
ɓatacce ɓatattu
ɓoyayye ɓoyayyu
ɓulalle ɓulallu
wahalalle wahalallu
warkakke warkakku
watsattse watsattsu
zautacce zautattu
zamamme zamammu
zananne zanannu
zargagge zargaggu
zaɓaɓɓe zaɓaɓɓu
zuƙaƙƙe zuƙaƙƙu
zance zantuttuka
zaɓe zaɓuɓɓuka
kaya kayayyaki
gawa gawarwaki
daji dazuzzuka
mashi masussuka
sule sulalluka
sanda sanduna
layi layuyyuka
batu batuntuna
tsari tsarurruka
magani magunguna
ciwo ciwuwwuka
cuta cututtuka
gashi gasussuka
launi laununnuka
biri birurruka
doki dokuna
jaki jakuna
taro tarurruka
shafi shafuffuka
jari jarurruka
kamfani kamfanunnuka
hatsari hatsarurruka
rami ramummuka
ido idonduna
rigima rigimammu
kabari kabarurruka
dutse duwarwatsu
gari garuruwa
tsauni tsaununnuka
takara takarkaru
dama damammaki
baki bakunkuna
shagali shagalgula
zane zanunnuka
ƙuraje ƙurarraji
tabo tabunbuna
ƙwaro ƙwarurruka
ƙwauri ƙwaururruka
layu layuyyuka
hatsari haɗarurruka
Manazarta
Fagge, U.U. (2013) "Ƙirar Kalma A Hausa." Samaru, Zaria, Jami'ar Ahmadu Bello.
Bargery, G.P. (1993) 'A Hausa-English Dictionary and English-Hausa Vocabulary; 2nd Edition. Zaria, ABU Press Limited.